“Toshkent va Pekin hamkorligi yangi Yevroosiyoning asosiy ustunlaridan biriga aylandi” – Ilzat Kasimov
O‘zbekiston va Xitoy: global o‘zgarishlar davrida strategik hamkorlik
XXI asr xalqaro munosabatlarida nafaqat iqtisodiy manfaatlarni birlashtiribgina qolmay, balki butun mintaqalar uchun yangi mezonlarni shakllantiradigan ittifoqlar misollari mavjud. So‘nggi yillarda hamkorligi yangi davrda har tomonlama har tomonlama strategik sheriklik maqomiga ega bo‘lgan O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik ana shunday misollardan biridir.
Kursni belgilovchi liderlar
Eng yuqori darajadagi muntazam aloqalarning rolini qayd etmaslik mumkin emas. 2024-yil yanvar oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat tashrifi bilan Pekinda bo‘lib, Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin bilan uchrashdi. Keyin energetika, sanoat, gumanitar aloqalarni rivojlantirishga doir 40 dan ortiq hujjat imzolandi va 2025-yil yozida ikki davlat rahbarlari Ostona shahrida yana muzokaralar oʻtkazdi va oʻzaro ishonchning misli koʻrilmagan darajasini taʼkidladi. Ushbu tashriflar tizimli muloqotga asos soldi: tashqi ishlar vazirlari oʻrtasida strategik maslahatlashuvlar formati yoʻlga qoʻyildi, mintaqalararo almashinuvlar sezilarli darajada faollashdi. Shu tariqa, 2025-yil iyun oyida Samarqand shahrida ikkinchi O‘zbekiston-Xitoy mintaqalararo forumi bo‘lib o‘tdi va bu ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlik nafaqat poytaxtlar bilan cheklanib qolmasligi, balki mintaqalarga ham chuqur kirib borishini ko‘rsatdi.
Milliardlarda o'lchanadigan iqtisodiy o'sish
Xitoy bir necha yildan buyon O‘zbekistonning eng yirik savdo-iqtisodiy hamkori unvonini saqlab kelmoqda. 2023-yilda oʻzaro tovar ayirboshlash hajmi 13 milliard dollardan oshgan boʻlsa, 2024-yilda bu koʻrsatkich 14 milliard dollarga yetdi. Kelgusi yillar uchun maqsad 20 milliard dollar va o'sish sur'atlarini hisobga olsak, bu real ko'rinadi.
Investitsiyalar hamkorlikning strategik xususiyatini tasdiqlaydi. Birgina qo‘shma loyihalar portfeli 60 milliard dollardan oshdi, birgina 2024-yilda O‘zbekiston iqtisodiyotiga 10 milliard dollardan ortiq, 2025-yilning birinchi oylarida esa 3 milliard AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritildi. Mamlakatimizda Xitoy kapitali ishtirokida 4 mingga yaqin korxona faoliyat yuritmoqda, ularning 800 dan ortig‘i o‘tgan yili tashkil etilgan.
Bunday dinamikani O‘zbekiston investitsiya siyosatidagi islohotlar ta’minlamoqda. Keyingi yillarda soliq imtiyozlari va zamonaviy infratuzilmani taqdim etuvchi 89 ta erkin iqtisodiy zona va 700 ga yaqin turli formatdagi sanoat maydonchalari tashkil etildi. Bu investorlar oldidagi to‘siqlarni kamaytiradi va yangi ishlab chiqarishlarni ishga tushirishni tezlashtiradi.
Ikki tomonlama hamkorlikning asosiy yo‘nalishlaridan biri energetika bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston o‘z oldiga 2030-yilga borib qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 54 foizga yetkazish kabi ulkan maqsadni qo‘ygan. Xitoy kompaniyalari bu transformatsiyaga faol qo‘shildi. 2024-yil dekabr oyida Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarida yirik quyosh elektr stansiyalari ishga tushirildi. Umumiy qiymati 650 million dollar boʻlgan loyihalar mintaqadagi eng yirik loyihalar boʻlib, Markaziy Osiyoda yashil energetikani rivojlantirishga zamin yaratdi.
Yangi energiya manbalariga o'tishda Xitoyning BYD avtogiganti bilan hamkorlik ham muhim qadam bo'ldi. 2024-yilda O‘zbekistonda elektromobillar va gibrid avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi, yaqin yillarda esa ishlab chiqarishni yiliga 300 ming donaga yetkazish rejalashtirilgan. Bu nafaqat ichki bozorni to‘ldirish, balki mamlakatni zamonaviy transport yechimlari eksportchisiga aylantirish imkonini beradi.
O‘zbekistonning Xitoy bilan logistika sohasidagi o‘zaro hamkorligi yangi Yevroosiyo sari yo‘l ochadi. O‘zbekistonning jahon savdo zanjirlariga qo‘shilishi transport infratuzilmasini rivojlantirmasdan turib mumkin emas. 2024-yil dekabr oyida Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li qurilishining boshlanishi ushbu strategiyaning ramzi bo‘ldi. Markaziy Osiyo orqali oʻtadigan yangi yoʻnalish mamlakatni Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo bozorlari bilan bogʻlashi kerak, bu esa uning eksportiga kuchli turtki beradi va mintaqaviy logistika markazi sifatidagi mavqeini mustahkamlaydi. Ushbu loyiha “Bir kamar va yoʻl” tashabbusiga uzviy mos keladi va Yevroosiyo yoʻlaklariga chuqur integratsiyalashuv istiqbollarini ochadi.
Gumanitar aloqalar: inson kapitaliga sarmoya kiritish
Ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik iqtisodiyot doirasidan ham uzoqqa boradi. Xitoy texnik va gumanitar yordam, jumladan, tibbiy va ta’lim jihozlarini yetkazib beradi. Xitoyning qashshoqlikka qarshi kurash tajribasi faol joriy etilmoqda.
Taʼlim sohasida soʻnggi yillarda yangi Oʻzbekiston-Xitoy qoʻshma loyihalari: Xitoy shimoli-gʻarbiy qishloq xoʻjaligi va oʻrmon xoʻjaligi universiteti filiali, Urganch davlat universiteti qoshidagi Xalqaro matematika markazi, “Lu Ban Workshop” dasturi ishga tushirildi. Xitoy tili va madaniyatini targ‘ib etishda muhim o‘rin tutayotgan Toshkentdagi Konfutsiy institutining 20 yilligi muhim voqea bo‘ldi.
2026-yilda gumanitar hamkorlikka yangi rang bag‘ishlaydigan madaniyat va san’at haftaliklarini o‘tkazish rejalashtirilgan.
Ko'p tomonlama aloqalar va mintaqalararo platformalarda hamkorlik
Ikki tomonlama muloqot xalqaro tuzilmalar doirasidagi o‘zaro hamkorlik orqali faol qo‘llab-quvvatlanmoqda. 2025 yil iyun oyida tomonlar BMT, ShHT va Markaziy Osiyo-Xitoy formatida muvofiqlashtirishni kuchaytirishga tayyor ekanliklarini tasdiqladilar. O‘zbekiston ShHTga qayta tiklanadigan energiya manbalariga sarmoya jalb etish, mashinasozlikni rivojlantirish va yangi transport yo‘laklarini yaratish uchun strategik platforma sifatida qaraydi.
2025-yil yozida imzolangan O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi bo‘yicha ikki tomonlama muzokaralarni yakunlash to‘g‘risidagi Protokol Xitoy bilan hamkorlik xalqaro miqyos kasb etayotganiga yorqin misoldir. Pekinning bunday joylarda qo'llab-quvvatlanishi bu nafaqat mintaqaviy manfaatlar, balki savdoning global arxitekturasiga ham tegishli ekanligini ko'rsatadi.
Hamkorlik mintaqaviy darajada ham faol rivojlanmoqda. 2025-yil iyun oyi boshida Samarqandda biznes tuzilmalarining amaliy hamkorligi, qishloq xo‘jaligi, to‘qimachilik sanoati, turizm, kichik biznes sohalarida yangi loyihalarni muhokama qilish uchun maydonga aylangan Ikkinchi O‘zbekiston-Xitoy mintaqalararo forumi bo‘lib o‘tdi. Bu format ufqlarni kengaytirish uchun ayniqsa muhimdir: O‘zbekiston hududlari xitoylik investorlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda, Xitoy provinsiyalari esa Markaziy Osiyoda hamkorlik uchun yangi imkoniyatlar topmoqda.
Xulosa qilib aytganda, shuni ta’kidlamoqchiman: O‘zbekiston va Xitoy strategik sheriklik deklaratsiya emas, balki aniq natijalar bilan mustahkamlangan izchil ish ekanini namoyish etmoqda. Ko‘p milliard dollarlik sarmoyalar, yangi transport yo‘laklari, “yashil” energetika bo‘yicha qo‘shma loyihalar, ta’lim sohasidagi tashabbuslar va madaniy almashinuvlar ikki tomonlama munosabatlarni mintaqaviy barqarorlik poydevoriga aylantirmoqda.
Bugun biz ishonch bilan aytishimiz mumkin: Toshkent va Pekin hamkorligi yangi Yevroosiyoning asosiy ustunlaridan biriga aylandi. Bu hamkorlik bugungi kunning pragmatikasi bilan cheklanib qolmaydi – u global koordinatalar tizimida Markaziy Osiyoning kelajagini belgilovchi strategik vektorni tashkil etadi.
Ilzat Kasimov,
O‘zbekiston Respublikasi investitsiyalar, sanoat va savdo vazirining o‘rinbosari