Yevropaga ochilgan darvoza: O‘zbekiston va Belgiya agrohamkorligi istiqbollari
Yevropaga yo‘l ochgan ilk qadamlar
O‘zbekiston mustaqillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab Yevropa va uning a’zo davlatlari bilan yaqin hamkorlik munosabatlarini o‘rnatishga intildi. Mazkur yo‘nalishda, 1993‑yilda Bryusselda O‘zbekiston elchixonasi ochilishi bilan ikkala mamlakat o‘rtasida rasmiy diplomatik aloqalar yo‘lga qo‘yildi. 1996‑yilda ikki tomon o‘rtasida ikki martalik soliq bo‘yicha bitim, 1998‑yilda esa investitsiyalarni himoya qilish to‘g‘risidagi bitim imzolandi. Bu hujjatlar ikki mamlakat tadbirkorlarining huquqiy kafolatlarini mustahkamlab, agrar sohada hamkorlik poydevorini yaratishga xizmat qildi.
2012‑yilda Litramont (Belgiya) xalqaro agrar ko‘rgazmasida O‘zbekiston investitsiya salohiyatini Yevropa agrar soha vakillariga taqdim etgan va Joskin, Menart, Ilvo, Etesia kabi etakchi kompaniyalar hamkorlikka qiziqish bildirishgan. Shuningdek, O‘zbekiston va Belgiya vakillari o‘zaro tashriflar va iqtisodiy forumlar doirasida uzoq tarixiy aloqalarni mustahkamlab kelgan.
O‘zaro hamkorlik natijalari: raqamlar va faktlar
So‘nggi yillarda O‘zbekistonning agrar sohadagi imkoniyatlarini to‘g‘ri baholagan aksariyat Yevropa davlatlari, jumladan, Belgiya ham agrohamkorlikni mustahkamlashga qiziqish bildirmoqda. Masalan, 2024‑yilda ikki davlat o‘rtasidagi savdo aylanmasi 62,3 million AQSh dollarini tashkil etib, shundan O‘zbekiston eksporti 7,3 million, importi 55 million dollarga teng bo‘ldi. Bu jarayonda bir qator Belgiya kompaniyalari O‘zbekistonda investitsiya loyihalarini ilgari surmoqda. Xususan, Jaga Climate Designers kompaniyasi isitish‑ventilyatsiya tizimlari bo‘yicha qo‘shma loyiha tashkil etgan, Picanol guruhi esa yuqori texnologiyali to‘qimachilik uskuna yig‘ishni mahalliylashtirmoqda. Belgiya brendi Belcolade va Prefamac kompaniyalari esa shokolad ishlab chiqarish bo‘yicha qo‘shma korxona tashkil etish imkoniyatlarini o‘rganmoqda.
Agrar sohada hamkorlik istiqbollari ham aniq ko‘rinib turibdi. Belgiyaning Greenyard va Puratos kabi yirik kompaniyalari bilan meva‑sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha umumiy loyihalar ishlab chiqilmoqda. Bu hamkorlik import‑eksport zanjirlarini Belgiya portlari orqali kengaytirish, masalan Antwerpen shahridan foydalanib, yangi bozorlarga chiqish imkoniyatlarini ko‘zda tutadi. Ayni chog‘da, mavsumiy eksport (masalan, meva-sabzavot, uzum, quritilgan sabzavot va ziravorlar) hajmlarini oshirishga katta strategik vazifa sifatida qaralmoqda. Zero, O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirishdagi salohiyati va mahsulotlarning eksport geografiyasi kengayib borayotgani, shuningdek, Belgiya kabi rivojlangan bozorda meva va sabzavot mahsulotlariga talab katta ekanligi tomonlarning bundan teng mafaatdor ekanini ko‘rsatadi.
Belgiyaning farmatsevtika va biotibbiyot sohasidagi ilg‘or tajribasidan ham foydalanish rejalashtirilmoqda. O‘zbekistonda farmasevtika bozori, shuningdek, dorivor o‘simliklarni yetishtirishva qayta ishlashga alohida e’tibor qaratilayotgani tufayli, UCB va Janssen Pharmaceutica kabi kompaniyalar bilan qo‘shma loyihalar yoki sanoat klasterlari tashkil etish imkoniyatlari muhokama qilindi.
Texnologiya va ta’lim — hamkorlikning yangi yo‘nalishlari
Bir so‘z bilan aytganda, sanoatdagi modernizatsiya va eksportni diversifikatsiya qilish jarayonida O‘zbekiston Belgiya bilan hamdorlikni yangi bosqichga olib chiqishga tayyor. Yevropa Ittifoqi va BMT tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan EU-AGRIN loyihasi doirasida agrar sektor innovatsiyalari joriy etilmoqda: quyosh energiyasida ishlaydigan tomchilatib sug‘orish tizimlari orqali suv va energiya sarfi 55% ga kamaytirilgani, iqlimga chidamli urug‘lar yordamida hosildorlik 33% ga oshirilgani buning amaldagi tasdig‘idir. Bu kabi amaliy natijalar agrar hamkorlik strategiyasining ajralmas qismiga aylanmoqda.
O‘zbekiston va Belgiya agrar hamkorligi bir qator ustuvor yo‘nalishlarni qamrab oladi. Birinchi navbatda, agrar texnologiyalarni joriy etish sohasidagi sheriklik alohida ahamiyat kasb etadi. Masalan, sug‘orish uskunalarini modernizatsiya qilish, oqova suvni qayta ishlash va biomassa energiyasiga asoslangan loyihalar ustida hamkorlikni rivojlantirish rejalashtirilmoqda. Suv resurslarini tejash va samarali boshqarish borasida respublikamizda maxsus davlat dasturi ishlab chiqilgan. 2022–2026-yillarda suvni tejashga doir «Radmik-su» dasturi amalga oshiriladi, 2023-yilda esa agrar davlat dasturida suv xo‘jaligini isloh qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar belgilandi. Bunda Belgiyaning ekologik texnologiyalari va universiteti tajribasidan foydalanish kanalni tozalash va sug‘orish tizimlarini raqamlashtirishga yordam beradi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati ham ikki tomonlama hamkorlikning muhim yo‘nalishidir. Meva‑sabzavotlarni konserva qilish, don mahsulotlari va sut mahsulotlarini qayta ishlash, shuningdek, quyuq sharbat va olma sirkalari ishlab chiqarishda Yevropa standartlarini joriy etish bo‘yicha qo‘shma korxonalar yaratish mumkin. Masalan, meva-sabzavotlarni qayta ishlash va eksportga yo‘naltirish borasida Greenyard va Puratos kabi yirik belgiya kompaniyalari bilan muzokaralar olib borilmoqda.
Uchinchidan, urug‘chilik va seleksiya sohasida bilim almashinuvi strategik ahamiyatga ega. Belgiya va Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida agrar ta’lim va ilmiy-tadqiqot aloqalarini yo‘lga qo‘yish borasida ham qator tashabbuslar mavjud. Masalan, Namyur (Belgiya) universiteti vakillari bilan qishloq xo‘jaligi ta’limi sohasidagi hamkorlik bo‘yicha muloqotlar boshlanib, professional kadrlar tayyorlashdagi tajriba o‘rganilmoqda. Umuman, genetika, biomexanizatsiya, mobil laboratoriyalar va qishloq xo‘jaligi axborot tizimlarini rivojlantirish kabi yo‘nalishlarda qo‘shma dasturlar ishlab chiqish muhim masala sanaladi.
Logistika, eksport va kelajak istiqbollari
Ayrim jihatdan logistika va infratuzilma loyihalari ham agrar hamkorlik doirasiga kiradi. Belgiya agrar sektori uchun tranzit markazi bo‘lgan Antwerpen porti va boshqa infratuzilmalar orqali Markaziy Osiyodan Yevropaga eksport yo‘nalishlarini rivojlantirish ustuvor vazifa hisoblanadi. Mamlakatimiz ushbu yo‘nalishda Sovuq zanjir logistikasini rivojlantirish, mahsulotlarni Yevropa sifat standartlariga mos sertifikatlash, Benelux hududidagi tarqatish markazlaridan foydalanish, kichik va o‘rta korxonalar uchun eksport moliyalashtirish mexanizmlarini joriy etish kabi choralarni muhokama qilmoqda. Kelajakda «O‘rta koridor» tranzit yo‘li davomiy rivojiga ham tayanib, yuqori qiymatli qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini logistika va xarajatlarni oshirmasdan yetkazib berish imkoniyati kengayadi.
Ikki tomonlama hamkorlik istiqbollari katta bo‘lishiga qaramay, ayrim muammolar ham mavjud. Birinchi navbatda logistika va standartlash bo‘yicha muammolarni hal etish lozim. Belgiyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri transport qatnovlari cheklangan, shu sabab eksport zanjirlarini yaxlit tashkillashtirish uchun havo va dengiz yo‘llari, temiryo‘l tranziti va maxsus «sovutgich» ombor tizimlarini joriy etish zarur. Shu bilan birga, mahalliy mahsulotlarni Yevropa bozoriga chiqarishda qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga qo‘yiladigan fitosanitar va ekologik standartlarga moslashish muhim. Sertifikat olish, fermerlarni malakasini oshirish va xalqaro ekspertlar yordamida turli meva‑sabzavot turlarini yetishtirish bo‘yicha aniq tavsiyalar ishlab chiqish zarur.
Bundan tashqari, qo‘shma loyiha uchun investitsiya va moliyalashtirish manbalarini aniqlash muhim masala. Kichik va o‘rta biznes tashabbuslarini yengillashtirish maqsadida savdo va investitsiyalar bo‘yicha hukumat organlari tomonidan “chegara fiskal” dasturlar va grant jamg‘armalari yo‘lga qo‘yilishi mumkin. Masalan, O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi sohasidagi investorlar to‘g‘risidagi takliflarida jahon moliya institutlarining grantlari va uzoq muddatli kreditlar jalb etilmoqda.
Texnologik hamkorlikni kengaytirish uchun ilmiy-tadqiqot yo‘nalishlariga e’tibor qaratish lozim. Belgiya va Yevropa tajribasidan kelib chiqqan holda zamonaviy agrotexnik usullarni mamlakatimiz sharoitida qo‘llash, ilg‘or gibrid va urug‘chilik dasturlarini olib kirish lozim. O‘simliklar va mahsulotlar sifatini oshirish maqsadida ekologik sog‘lom urug‘lar, pestitsidlarni qisqartirish va biologik kurash choralarini ko‘paytirish tarafdorimiz. Shu maqsadda Belgiya universitetlari va O‘zbekistonning agrar institutlari o‘rtasida qo‘shma ilmiy tadqiqot loyihalarini tashkil etish mumkin. Masalan, issiqxona va terassali dehqonchilik bo‘yicha mavjud tajribalarni umumiy izlanishlar orqali o‘rganish, hamda bo‘lajak agrar soha kadrlarini o‘zaro stajirovka va almashinuv dasturlari bilan ta’minlash ustuvor vazifamizdir.
Xullas, O‘zbekiston va Belgiya o‘rtasidagi agrohamkorlik nafaqat o‘zaro savdo va investitsiya darajasini oshirish uchun, balki xalqaro bozorlar va texnologiyalar integratsiyasini mustahkamlash uchun ham muhimdir. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi Belgiya bilan strategik sheriklik doirasida hamkorlikni yanada chuqurlashtirishga tayyor: oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, eksportni kengaytirish va yaratilayotgan yuqori texnologik loyihalarga birgalikda sarmoya kiritish borasida izchil ish olib borilmoqda.
Kelgusidagi rejalar quyidagilardan iborat: birinchidan, O‘zbekiston mevalari va sabzavotlari uchun barqaror va sifatli eksport yo‘llarini mustahkamlash; ikkinchidan, agrar texnologiyalarni joriy etish uchun qo‘shma loyihalarni kengaytirish; uchinchidan, suv va resurslarni tejashga qaratilgan innovatsiyalar bo‘yicha tajriba almashish. Belgiya bilan hamkorlikda agroklasterlar tashkil etish, qishloq xo‘jaligi servisi va logistikasini rivojlantirish ham ustuvor yo‘nalishlar qatorida. Uzoq muddatli istiqbolda, O‘zbekistonning agroeksportini jadal o‘sishi va fermerlarimiz daromadini ko‘paytirish uchun Belgiya hamda Yevropa davlatlari bilan hamkorlika samarali ish olib borishimizga ishonamiz. O‘zbekistonning investitsiya va qishloq xo‘jaligi salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish yo‘lida birgalikdagi sa’y-harakatlar albatta o‘z samarasini beradi.