O‘zbekiston “C5+1” maydonchasida: AQSh va Markaziy Osiyo davlatlari bilan strategik muloqotni mustahkamlash
Zamonaviy Markaziy Osiyo barqaror o‘sish va o‘zaro ishonch makoniga aylanib bormoqda. Mintaqa davlatlari savdo, energetika, transport va innovatsiyalar sohalarida amaliy tashabbuslarga ustuvor e’tibor qaratgan holda, global hamkorlar bilan muvozanatli aloqalarni yo‘lga qo‘yish yo‘lida qat’iy intilmoqda. Ushbu jarayonning muhim mexanizmlaridan biri - Markaziy Osiyo davlatlari va AQShni birlashtirgan “C5+1” formatidir.
Mintaqaviy konsolidatsiya: tenglik va pragmatizmga asoslangan muloqot
So‘nggi yillarda “C5+1” formati diplomatik mexanizmdan tashabbuslarni muvofiqlashtirish va qo‘shma loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha samarali platformaga aylandi. Samarqandda o‘tgan Markaziy Osiyo mamlakatlari vazirlari yig‘ilishi, unda O‘zbekiston Respublikasi investitsiyalar, sanoat va savdo vaziri Laziz Kudratov ishtirok etgan, o‘zaro ishonch va natijadorlikka yo‘naltirilgan yondashuvni namoyon etdi.
Kun tartibining asosiy yo‘nalishlari - oziq-ovqat xavfsizligi, iqlim barqarorligi, “yashil” va raqamli iqtisodiyot, transport yo‘laklarini diversifikatsiya qilish hamda sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirishdan iborat bo‘ldi.
Uchrashuv yakunida USAID bilan uglerodsizlashtirish va bojxona jarayonlarini raqamlashtirish bo‘yicha memorandumlar imzolandi - bu savdo qoidalarini uyg‘unlashtirish, eksportni yengillashtirish va yangi investitsiyalarni jalb etish yo‘lini ochadi.
Markaziy Osiyo: parokandalikdan yagona iqtisodiy makonga
Raqamlar o‘z-o‘zidan gapiradi: Markaziy Osiyo mamlakatlarining tashqi savdo aylanmasi 220 mlrd dollarga yetdi - bu 2017 yilga nisbatan deyarli ikki barobar ko‘p. O‘zaro investitsiyalar hajmi 5,6 baravar, mintaqaning yalpi ichki mahsuloti esa so‘nggi besh yilda 40 foizga oshib, 406 mlrd dollardan oshdi.
Bu o‘sish nafaqat miqdoriy, balki sifat jihatdan ham yangi bosqichni bildiradi - alohida tashabbuslardan yagona mintaqaviy rivojlanish strategiyasiga o‘tish.
O‘zbekiston - Qozog‘iston: sanoat va logistika yadrosi
O‘zbekiston va Qozog‘iston hamkorligi yangi turdagi integratsiyaning yorqin namunasi. 2025 yil yanvar–avgust oylarida o‘zaro savdo hajmi 3,03 mlrd dollarni tashkil etib, 15 foizga oshdi. 7 mlrd dollardan ortiq qiymatdagi loyihalar amalga oshirilmoqda. Mashinasozlik, qishloq xo‘jaligi, qurilish va energetika yo‘nalishlarida hamkorlik kengaymoqda. Qozog‘iston kapitali ishtirokidagi 1100 dan ortiq korxona O‘zbekistonda faoliyat yuritmoqda.
O‘zbekiston - Tojikiston: transport va energetika ko‘prigi
Tojikiston va O‘zbekiston temiryo‘l hamda energetika sohalarida hamkorlikni jadal rivojlantirmoqda. 2024 yilda o‘zaro yuk tashish hajmi 10 mln tonnaga yetdi, muntazam yo‘lovchi reyslari yo‘lga qo‘yildi, 100 mln dollarlik ustav kapitalga ega qo‘shma investitsiya kompaniyasi tashkil etildi. Bu ko‘rsatkichlar ishonch me’morchiligini ifodalaydi.
O‘zbekiston - Turkmaniston: taraqqiyot yo‘laklari
Turkmaniston bilan energetika, logistika va sanoat sohalarida hamkorlik faollashmoqda. 2024 yilda savdo hajmi 1,14 mlrd dollardan oshdi. “Shovot - Dashog‘uz” chegara hududi savdo va qo‘shma ishlab chiqarish markaziga aylanmoqda. Andijonda turkman vagonlarini ta’mirlash loyihasi - sanoat integratsiyasining amaliy misolidir.
O‘zbekiston - Qirg‘iziston: kelajak “yo‘l xaritasi”
2030 yilgacha mo‘ljallangan davlatlararo dastur va Chegaradosh hududlar kengashi hamkorlikni mustahkamlab bormoqda. 2025 yil yanvar - avgust oylarida savdo hajmi 600 mln dollarga yaqinlashdi, O‘zbekiston eksporti esa 80 foizga o‘sdi. Yangi logistika yo‘nalishlari transport xarajatlarini kamaytirish va biznes raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qilmoqda.
“C5+1” - taraqqiyot katalizatori
Markaziy Osiyo mamlakatlarining “C5+1” formati doirasidagi ishtiroki mintaqaviy integratsiyaga yangi sifat bag‘ishlamoqda - milliy manfaatlarni barqaror rivojlanishning global tendensiyalari bilan uyg‘unlashtirmoqda.
AQSh va mintaqa mamlakatlari “yashil” energetika, barqaror yetkazib berish zanjirlari, infratuzilmani modernizatsiya qilish va inson kapitalini rivojlantirish yo‘nalishlarida uzoq muddatli hamkorlikni shakllantirmoqda.
Raqamli savdo, ekologik boshqaruv va logistika texnologiyalarining yagona standartlarini joriy etish Markaziy Osiyoni Yevrosiyo qiymat zanjirining muhim bo‘g‘iniga aylantirmoqda.
Mintaqa va O‘zbekiston uchun afzalliklar
Markaziy Osiyo uchun “C5+1” formati quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:
- Investitsiyalar va texnologiyalar: qayta tiklanuvchi energiya, xomashyoni qayta ishlash va raqamli transformatsiya loyihalariga xorijiy sheriklarni jalb etish;
- Yangi bozorlar: bojxona va savdo standartlarini uyg‘unlashtirish orqali eksport imkoniyatlarini kengaytirish;
- Energetik xavfsizlik: o‘zaro bog‘langan tarmoqlar va energiya saqlash infratuzilmasini rivojlantirish;
- Inson kapitali: ta’lim dasturlari, stajirovkalar va ilg‘or kompaniyalar bilan tajriba almashish.
O‘zbekiston uchun afzalliklar yanada yaqqol:
- Yangi transport yo‘laklariga chiqish hisobiga eksport salohiyatining o‘sishi;
- Texnologiyalarni lokallashtirish va qo‘shni davlatlar bilan sanoat hamkorligini kuchaytirish;
- Institutsional barqarorlik va mintaqaviy integrator sifatida O‘zbekistonning mavqeini mustahkamlash;
- Barqaror makroiqtisodiy muhit hamda yagona qoidalar tufayli to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar oqimini oshirish.
Xulosa: geografiyadan kelajak iqtisodiyotiga
Markaziy Osiyo tobora “kesishuv geografiyasi”dan “sinergiya mintaqasiga” aylanmoqda. “C5+1” formati mintaqa va global hamkorlarning sa’y-harakatlarini ishonch, o‘zaro manfaat va barqaror o‘sishga asoslangan yagona strategiyaga birlashtiruvchi tayanch bo‘lib xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston uchun ushbu platformadagi ishtirok - bu shunchaki tashqi siyosat yo‘nalishi emas, balki sanoatlashtirish, eksportni rivojlantirish va fuqarolar farovonligini oshirishga qaratilgan milliy strategiyani amalga oshirish vositasidir.